Uniformfobien

Av Per Inge Torkildesen

Eg e 50 år, fra Stavanger. Då eg va liden sa me: «Eg e fra Stavanger, gjørr det någe?» Någen år seinare sa me: «Eg e fra Stavanger, va det någe?» For då hadde me fått litt sjølvtillit. Me hadde fått mot te mesten å se folk i auene, me hadde fått mot te å bruga dialekten våres, og me hadde begynt å ble krye av plassen me kom ifra og kulturen våres. Det e ein gode begynnelse. Det e viktigt å ha litt tro på seg sjøl.

Men det e ekkelt å ble høge på perå, og bresa. Og tro at du e bedre enn adle andre, og at du derfor kan belera, setta på plass og bestemma øve andre.Eg e livredde uniformering. At me adle ska ha same uniformen, både udpå og inni.

Då minstajentå vår, hu Frida, va fira år, så fulgte eg na ein dag i barnehagen. Hu gjekk i 3-5 års gruppa, og der va drøye 10 stykker så kledde av seg yttertøyet i garderoben. Så begynte småungane å sei: «Kor e Markus?» «Markus e ikkje her.» «E Markus syge?» «Korfor e ikkje Markus her?» Markus, på fira, va der ikkje den dagen, og de va litt redde for han, og savna han. Itte fem minutt kunne me se, gjønå vinduet, på stien ner mod barnehagen, at Markus kom, hånd i hånd med mamma. Ungane hoppe opp og hyle: «Markus komme! Markus komme!», og de vil springa ud for å ta imod Markus. Då brøle sandkassepedagogen: «Nei! Sitt ner! Når Markus komme inn så gjør me sånn så me har lert!» Ja. Markus kom inn, og adle vennane sa, heilt lavt, såvidt du kunne høra det: «God morgen, Markus.» «God morgen», sa Markus. Disse ungane va 3-5 år. De sko uniformeras. Livsgleden, spontaniteten og kreativiteten må begrensas, og helst drebas. Kor flott e det ikkje å ble tatt imod med smil og åbne armar og «God morgen, kjekt å se deg!».

Seinare havna disse ungane i grunnskolen. De fleste kreative bedriftsledare i Norge va lide flinke på skolen. De va ikkje A4. Haugavis av dagens beste kunstnare mistreivs på skolen kver einaste dag. De e A6,5, og det e et ukurant format så kan virka forstyrrande og farligt.

Så havne me i arbeidslivet. Der e mesten ingen så seie «God morgen» lenger, me har ikkje tid te det, det e kunstigt og det kan skaba personlige relasjonar. Den einaste så seie «God morgen» te deg e PC’en, og han har ikkje lyst den heller. Men han e programmerte te å sei «God morgen», og han vett at hvis han ikkje adlyde kommandoen så bler han skifta ud med ein nyare og kjappare modell.

Hvis eg reise te Indonesia så vil eg ikkje spisa på McDonalds. Eg vil oppleva Indonesia. Eg vil ha nye inntrykk, og lera någe.

Eg e modstandar av dødsstraff. Og eg ønske at adle ska få lov å tenka, sei og skriva akkorat det de vil. Eg syns det e flott at der e internasjonale reglar og organisasjonar så ska hjelpa oss å nå disse målå.

Og me må ikkje la någen få bresa, og tro at de aleina vett alt, og at de har lov å prakka sitt syn og sin levemåde på andre. Me må nyda at me e forskjellige, og me må bruga denne ressursen for å få et bedre samfunn. Det hadde vært kjedeligt hvis adle samla på stempla engelske frimerker fra mellomkrigstidå, og bare det. Det hadde vært kjedeligt hvis adle leste Margit Sandemo og Sagaen om Ishockeyfolket, og bare det. E det ikkje fint at någen e På Gjengrodde Stier, samen med Hamsun?

Me e i ferd med å få et samfunn kor frykt ska ver det så styre. Du ska ver redde for alt og adle. Du ska ikkje røyka, ikkje drikka, ikkje spisa egg, ikkje spisa søtt, ikkje spisa fett, ikkje spisa grill, ikkje spisa røykt, ikkje ver tynne og ikkje ver tjukke. Me må ha tri låsar på dørene, og me må ikkje gå gjønå parken itte kl.10 om kvelden.

Eg vil ikkje ha det sånn. Eg vil snakka med de i parken. Eg vil røyka, drikka og spisa, og ver tynne i håret og tjukke i håvet. Eg vil ver den eg e. Eg vil trivas.

Eg leste om et ektepar i Amerika. Midt på nåttå, mens de låg og sov, så ringde telefonen. Mannen strekke håndå bort te nattbordet, lyfte av telefonrøyret, sette det te øyra, og ska sei «Hello». Han får bare sagt «Hell...», før han blåse skallen ud på seg. For det e ikkje telefonrøyret han tar, det e revolveren, så ligge rett ved sidå av telefonen.

Eg vil ikkje ha det sånn. Du ska ikkje snakka i revolveren, og heller ikkje med revolveren. Du ska snakka i telefonen. Og lytta...

Publisert i AmnestyNytt 2003/4

Les mer

• Are Kalvø: Menneskerettane reloaded